Dell OptiPlex 9010 El kitabı

Dell OptiPlex 9010/7010 Mini-Tower

Kullanıcı El Kitabı

Resmi Model: D09M

Resmi Tip: D09M003

Notlar, Dikkat Edilecek Noktalar ve Uyarılar

NOT: NOT, bilgisayarınızı daha iyi kullanmanızı sağlayan önemli bilgileri anlatır.

DİKKAT: DİKKAT, donanımda olabilecek hasarları ya da veri kaybını belirtir ve bu sorunun nasıl önleneceğini anlatır.

NOT: UYARI, meydana gelebilecek olası maddi hasar, kişisel yaralanma veya ölüm tehlikesi anlamına gelir.

ticari markalarıdır. Diğer ticari markalar ilgili sahiplerinin ticari markaları olabilir.

May 2020

Revizyon A03

1 Bilgisayarınızda Çalışma................................................................................................................ 5

Bilgisayarınızın İçinde Çalışmaya Başlamadan Önce.......................................................................................................... 5

Bilgisayarınızı Kapatma..........................................................................................................................................................6

Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra.........................................................................................................................................6

2 Bileşenleri Takma ve Çıkarma........................................................................................................ 7

Önerilen Araçlar......................................................................................................................................................................7

Kapağı Çıkarma.......................................................................................................................................................................7

Kapağı Takma......................................................................................................................................................................... 7

İzinsiz Girişi Önleme Anahtarını Çıkarma............................................................................................................................. 7

İzinsiz Girişi Önleme Anahtarını Takma................................................................................................................................8

Kablosuz Yerel Ağ (WLAN) Kartını Çıkarma.......................................................................................................................9

WLAN Kartını Takma........................................................................................................................................................... 10

Ön Çerçeveyi Çıkarma.........................................................................................................................................................10

Ön Çerçeveyi Takma............................................................................................................................................................ 11

Genişletme Kartlarını Çıkarma..............................................................................................................................................11

Genişletme Kartını Takma....................................................................................................................................................12

Bellek Modülü Yönergeleri................................................................................................................................................... 13

Belleği Çıkarma..................................................................................................................................................................... 13

Belleği Takma........................................................................................................................................................................13

Düğme Pili Çıkarma.............................................................................................................................................................. 13

Düğme Pili Takma.................................................................................................................................................................14

Sabit Sürücüyü Çıkarma...................................................................................................................................................... 14

Sabit Sürücüyü Takma.........................................................................................................................................................15

Optik Sürücüyü Çıkarma......................................................................................................................................................15

Optik Sürücüyü Takma........................................................................................................................................................ 16

Hoparlörü Çıkarma............................................................................................................................................................... 16

Hoparlörü Takma.................................................................................................................................................................. 17

Güç Kaynağını Çıkarma........................................................................................................................................................ 17

Güç Kaynağını Takma..........................................................................................................................................................20

Isı Emiciyi Çıkarma............................................................................................................................................................... 20

Isı Emici Aksamını Takma.....................................................................................................................................................21

İşlemciyi Çıkarma.................................................................................................................................................................. 21

İşlemciyi Takma....................................................................................................................................................................22

Sistem Fanını Çıkarma.........................................................................................................................................................22

Sistem Fanını Takma............................................................................................................................................................23

Termal Sensörü Çıkarma.....................................................................................................................................................23

Ön Termal Sensörü Takma.................................................................................................................................................24

Güç Anahtarını Çıkarma...................................................................................................................................................... 25

Güç Düğmesini Takma........................................................................................................................................................ 26

Giriş/Çıkış (G/Ç) Modülünü Çıkarma................................................................................................................................27

Giriş/Çıkış Panelini Takma.................................................................................................................................................. 28

Sistem Kartını Çıkarma........................................................................................................................................................28

Sistem Kartı Bileşenleri........................................................................................................................................................30

İçindekiler

İçindekiler 3

Sistem Kartını Takma........................................................................................................................................................... 31

3 Sistem Kurulumu........................................................................................................................32

Boot Sequence (Önyükleme Sırası).................................................................................................................................. 32

Navigasyon Tuşları...............................................................................................................................................................32

Sistem Kurulum Seçenekleri...............................................................................................................................................33

BIOS'u Güncelleştirme ....................................................................................................................................................... 39

Atlama Teli Ayarları..............................................................................................................................................................40

Sistem ve Kurulum Parolası................................................................................................................................................40

Bir Sistem Parolası ve Kurulum Parolası Atama......................................................................................................... 40

Mevcut Bir Sistem Ve/Veya Kurulum Parolasını Silme Veya Değiştirme................................................................ 41

Sistem Parolasını Devre Dışı Bırakma...........................................................................................................................41

4 Teknoloji ve Bileşenler.................................................................................................................43

RAID Teknolojisi....................................................................................................................................................................43

RAID Yapılandırmaları.....................................................................................................................................................43

RAID 0 / RAID 1 nedir?................................................................................................................................................. 43

RAID Yapılandırması.......................................................................................................................................................44

RAID BIOS Mesajları...................................................................................................................................................... 45

RAID BIOS Hata İletileri................................................................................................................................................. 47

Intel Option ROM Yardımcı Programı..........................................................................................................................48

Intel Hızlı Depolama Teknolojisi.................................................................................................................................... 50

5 Tanılamalar................................................................................................................................55

Gelişmiş Yükleme Öncesi Sistem Değerlendirmesi (ePSA) Tanılamaları.......................................................................55

6 Bilgisayarınızda Sorun Giderme................................................................................................... 56

Güç LED'i Tanılaması...........................................................................................................................................................56

Sesli Uyarı Kodu...................................................................................................................................................................56

Hata İletileri...........................................................................................................................................................................57

7 Özellikler................................................................................................................................... 60

8 Dell'e Başvurma .........................................................................................................................66

4

İçindekiler

Bilgisayarınızda Çalışma

Konular:

• Bilgisayarınızın İçinde Çalışmaya Başlamadan Önce

• Bilgisayarınızı Kapatma

• Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra

Bilgisayarınızın İçinde Çalışmaya Başlamadan Önce

Bilgisayarınızı potansiyel hasardan korumak ve kişisel güvenliğinizi sağlamak için aşağıdaki güvenlik yönergelerini uygulayın. Aksi

belirtilmedikçe, bu belgedeki her prosedür aşağıdaki koşulların geçerli olduğunu varsaymaktadır:

• Bilgisayarınızla birlikte gelen güvenlik bilgilerini okudunuz.

• Çıkarma prosedürü ters sırayla uygulanarak bir bileşen değiştirilebilir veya (ayrıca satın alınmışsa) takılabilir.

NOT: Bilgisayar kapağını veya panellerini açmadan önce tüm güç kaynaklarını çıkarın. Bilgisayarınızın içinde çalışmayı

bitirdikten sonra, güç kaynağına bağlamadan önce tüm kapakları, panelleri ve vidaları yeniden takın.

NOT: Bilgisayarınızın içinde çalışmadan önce bilgisayarınızla gönderilen güvenlik bilgilerini okuyun. Diğer en iyi güvenlik

uygulamaları bilgileri için www.dell.com/regulatory_compliance adresindeki Yasal Uygunluk Ana Sayfası'na bakın.

DİKKAT: Pek çok tamir işlemi yalnızca sertifikalı servis teknisyeni tarafından gerçekleştirilmelidir. Sorun giderme

işlemlerini ve basit tamirleri sadece ürün belgenizde belirtildiği gibi veya destek ekibinin çevrimiçi olarak ya da telefonla

belirttiği gibi gerçekleştirmelisiniz. Dell tarafından yetkilendirilmemiş servisten kaynaklanan zararlar, Dell garantisi

kapsamında değildir. Ürünle birlikte gelen güvenlik talimatlarını okuyun ve uygulayın.

DİKKAT: Elektrostatik boşalımı önlemek için, bir bilek topraklama kayışı kullanarak ya da bilgisayarın arkasındaki

konnektör gibi boyanmamış metal yüzeylere sık sık dokunarak kendinizi topraklayın.

DİKKAT: Bileşenlere ve kartlara dikkatle muamele edin. Bir kartın üzerindeki bileşenlere veya kontaklara dokunmayın.

Kartları kenarlarından veya metal montaj braketinden tutun. İşlemci gibi bileşenleri pimlerinden değil kenarlarından

tutun.

DİKKAT: Bir kabloyu çıkardığınızda, konnektörünü veya çekme tırnağını çekin. Bazı kablolarda kilitleme tırnağı olan

konnektörler bulunur; bu tür bir kabloyu çıkarıyorsanız kabloyu çıkarmadan önce kilitlemek tırnaklarına bastırın.

Konnektörleri ayırdığınzda, konnektör pimlerinin eğilmesini önlemek için bunları eşit şekilde hizalanmış halde tutun.

Ayrıca, bir kabloyu bağlamadan önce her iki konnektörün de doğru biçimde yönlendirildiğinden ve hizalandığından emin

olun.

NOT: Bilgisayarınızın ve belirli bileşenlerin rengi bu belgede gösterilenden farklı olabilir.

Bilgisayara zarar vermekten kaçınmak için, bilgisayarın içinde çalışmaya başlamadan önce aşağıdaki adımları uygulayın.

1. Bilgisayar kapağının çizilmesini önlemek için, çalışma yüzeyinin düz ve temiz olmasını sağlayın.

2. Bilgisayarınızı kapatın (bkz. Bilgisayarınızı Kapatma).

DİKKAT: Ağ kablosunu çıkarmak için, önce kabloyu bilgisayarınızdan ve ardından ağ aygıtından çıkarın.

3. Tüm ağ kablolarını bilgisayardan çıkarın.

4. Bilgisayarınızı ve tüm bağlı aygıtları elektrik prizlerinden çıkarın.

5. Sistem kartını topraklamak için, sistem bağlantısı yokken güç düğmesini basılı tutun.

6. Kapağı çıkarın.

DİKKAT

: Bilgisayarınızın içindeki herhangi bir şeye dokunmadan önce, bilgisayarın arkasındaki metal gibi boyanmamış

metal bir yüzeye dokunarak kendinizi topraklayın. Çalışırken, dahili bileşenlere zarar verebilecek olan statik elektriği

dağıtmak için düzenli olarak boyanmamış metal yüzeylere dokunun.

1

Bilgisayarınızda Çalışma 5

Bilgisayarınızı Kapatma

DİKKAT: Veri kaybını önlemek için, bilgisayarınızı kapatmadan önce tüm açık dosyaları kaydedip kapatın ve açık

programlardan çıkın.

1. İşletim sistemini kapatın:

• Windows 8'de:

• Dokunma özelliği etkin bir aygıt kullanarak:

a. Parmağınızı ekranın sağ kenarından doğru sürtün, Tılsımlar menüsünü açın ve Settings (Ayarlar) öğesini seçin.

b. Güç simgesini

ardından Shut down (Kapat) öğesini seçin

• Fare kullanarak:

a. Ekranın sağ üst köşesine gidin ve Settings (Ayarlar) öğesine tıklayın.

b.

Güç düğmesine

ardından Shut down (Kapat)'ı seçin

• Windows 7'de:

a.

Başlat'a tıklayın .

b. Kapat

veya

a. Başlat'a tıklayın .

b. Aşağıda gösterildiği gibi Başlat menüsünün sağ alt köşesindeki oku tıklatın ve ardından Kapat öğesini tıklatın.

2. Bilgisayarın ve tüm takılı aygıtların kapandığından emin olun. İşletim sisteminizi kapattığınızda bilgisayarınız ve takılı aygıtlar otomatik

olarak kapanmazsa, bunları kapatmak için güç düğmesine basın ve yaklaşık 6 saniye basılı tutun.

Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra

Herhangi bir değiştirme işlemini tamamladıktan sonra, bilgisayarınızı açmadan önce harici aygıtları, kartları, kabloları vs. taktığınızdan emin

olun.

1. Bilgisayar kapağını takın.

DİKKAT: Ağ kablosu takmak için önce ağ aygıtına takın ve ardından bilgisayara takın.

2. Bilgisayarınıza telefon veya ağ kablolarını bağlayın.

3. Bilgisayarınızı ve tüm bağlı aygıtları elektrik prizlerine takın.

4. Bilgisayarınızı açın.

5. Gerekirse, Dell Diagnostics programını çalıştırarak bilgisayarın doğru çalışıp çalışmadığını kontrol edin.

6

Bilgisayarınızda Çalışma

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

Önerilen Araçlar

Bu belgedeki yordamlar için aşağıdaki araçlar gerekebilir:

• Küçük düz uçlu tornavida

• Phillips tornavida

• Küçük plastik çizici

Kapağı Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapak serbest bırakma mandalını yukarı doğru çekin ve kapağı bilgisayardan çıkarmak için yukarı doğru kaldırın.

Kapağı Takma

1. Kapağı bilgisayarın kasasındaki tırnakları boyunca hizalayın.

2. Kapağı yerine oturana kadar aşağı doğru bastırın.

3. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

İzinsiz Girişi Önleme Anahtarını Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

2

Bileşenleri Takma ve Çıkarma 7

3. İzinsiz girişi önleme anahtarını sistem kartından kurtarmak için klipsi içeri doğru bastırın ve yavaşça çekin.

4. İzinsiz girişi önleme anahtarını kasanın altına doğru kaydırın ve bilgisayardan çıkarın.

İzinsiz Girişi Önleme Anahtarını Takma

1. İzinsiz Girişi Önleme Anahtarını kasanın arkasındaki yerine takın ve sabitlemek için kasanın üstüne doğru kaydırın.

8

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

2. İzinsiz girişi önleme kablosunu sistem kartına takın.

3. Kapağı takın.

4. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Kablosuz Yerel Ağ (WLAN) Kartını Çıkarma

1. Bilgisayarınızın İçinde Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Anten diskini bilgisayara sabitleyen vidaları çıkarın. Anten diskini bilgisayardan çekin.

4. Mavi tırnağa basın ve mandalı dışarı doğru kaldırın.

5. WLAN kartını kaldırarak sistem kartındaki konnektörden çıkartın:

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 9

WLAN Kartını Takma

1. WLAN kartını sistem kartındaki konnektöre yerleştirin ve güvenli bir şekilde yerine oturana kadar aşağı doğru bastırın.

2. Mandalı sabitleyin.

3. Anten diskini konnektöre yerleştirin ve bilgisayara sabitlemek için vidaları sıkın.

4. Kapağı takın.

5. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Ön Çerçeveyi Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Ön panel sabitleme klipsini ön panelin kenarında yer alan kasadan nazikçe kaldırıp çıkarın.

10

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

4. Panelin diğer kenarındaki kancaları kasadan serbest bırakmak için ön paneli bilgisayardan uzağa döndürün.

Ön Çerçeveyi Takma

1. Ön çerçevenin alt kenarındaki kancaları kasanın ön tarafındaki yuvalara yerleştirin.

2. Ön çerçeve sabitleme klipsini takmak için, klipsler yerine oturana kadar çerçeveyi bilgisayara doğru döndürün.

3. Kapağı takın.

4. Bilgisayarınızın İçinde Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Genişletme Kartlarını Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 11

3. İçerideki kart sabitleme mandalına basın ve mandalı diğer tarafa doğru çekin.

4. Sabitleme tırnağını karttaki girintiden çıkarana kadar, serbest bırakma kolunu nazikçe PCIe x16 karttan çekip çıkarın. Daha sonra, kartı

gevşetin ve konnektöründen dışarı çıkarıp sistemden çıkarın.

5. Varsa diğer genişletme kartlarını çıkarmak için 4. adımı tekrarlayın.

Genişletme Kartını Takma

1. Genişletme kartını sistem kartındaki konnektöre yerleştirin ve güvenli bir şekilde yerine oturana kadar aşağı doğru bastırın.

2. Diğer genişletme kartları için adım 1'i tekrarlayın, (varsa).

3. Kapağı takın.

12

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

4. Bilgisayarınızın İçinde Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Bellek Modülü Yönergeleri

Bilgisayarınızın optimum performansta çalışması için, sistem belleğinizi yapılandırırken aşağıdaki genel yönergeleri izleyin:

• Farklı boyutlardaki bellek modülleri karıştırılabilir (örn. 2 GB ve 4 GB). Fakat kullanılan tüm kanalların yapılandırması aynı olmalıdır.

• Bellek modülleri ilk soketten başlanarak takılmalıdır.

NOT: Bilgisayarınızdaki bellek soketleri, donanım yapılandırmasına bağlı olarak farklı şekilde etiketlenebilir. Örneğin

A1, A2 veya 1,2,3.

• Dört kademeli bellek modülleri tek veya iki kademeli modüllerle karıştırılırsa, dört kademeli modüller beyaz serbest bırakma kolunun

bulunduğu soketlere takılmalıdır.

• Farklı hızlardaki bellek modülleri takılırsa, bu modüller takılan en düşük hızlı bellek modülünün hızında çalışacaktır.

Belleği Çıkarma

1. Bilgisayarınızın İçinde Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Bellek modüllerinin her iki tarafındaki bellek sabitleme tırnaklarına bastırın ve bellek modüllerini sistem kartındaki bellek modüllerinden

kaldırın.

Belleği Takma

1. Bellek kartı üzerindeki çentik ile sistem kartı konnektörü içindeki tırnağı aynı hizaya getirin.

2. Serbest bırakma çubukları yerlerine oturmak için geri yaylanana kadar bellek modülünü aşağı doğru bastırın.

3. Kapağı takın.

4. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Düğme Pili Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Sistem kartında düğme pili bulun.

4. Genişletme kartlarını çıkarın.

5. Pilin yuvasından fırlaması için serbest bırakma mandalına pilin dışına doğru dikkatle bastırın ve düğme pili bilgisayardan çıkarın.

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 13

Düğme Pili Takma

1. Düğme pili sistem kartındaki yuvaya yerleştirin.

2. Serbest bırakma mandalı yerine geri yaylanıp düğme pili sabitleyene kadar, düğme pili aşağıya doğru bastırın.

3. Genişletme kartını takın.

4. Kapağı takın.

5. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Sabit Sürücüyü Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Veri kablosunu ve güç kablosunu sabit sürücünün arkasından çıkarın.

4. Her iki mavi sabitleme braketi tırnağını da içeriye doğru bastırın ve sabit sürücü braketini yuvadan dışarıya doğru kaldırın.

14

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

5. Sabit sürücü braketini esnetin ve daha sonra sabit sürücüyü braketten çıkarın.

6. Varsa, ikinci sabit sürücü için 3 ila 5. adımları tekrarlayın.

Sabit Sürücüyü Takma

1. Sabit sürücüyü sabit sürücü desteğine yerleştirin.

2. Her iki mavi bağlama braketi çubuğunu da içeriye doğru bastırın ve sabit sürücü braketini kasadaki sabit sürücü yuvasının içine kaydırın.

3. Veri kablosunu ve güç kablosunu sabit sürücünün arkasına takın.

4. Kapağı takın.

5. Bilgisayarınızın İçinde Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Optik Sürücüyü Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Ön paneli çıkarın.

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 15

4. Veri kablosunu ve güç kablosunu optik sürücünün arkasından çıkarın.

5. Optik sürücüyü açmak ve bilgisayarın dışına çekmek için optik sürücü mandalını aşağı doğru kaydırıp tutun.

6. İkinci optik sürücüyü çıkarmak için 4. ve 5. adımı tekrarlayın (varsa).

Optik Sürücüyü Takma

1. Optik sürücüyü, optik sürücü mandalı tarafından sabitlenene dek bilgisayarın önünden arkasına doğru itin.

2. Veri kablosunu ve güç kablosunu optik sürücünün arkasına takın.

3. Şunları takın:

a) ön çerçeve

b) kapak

4. Bilgisayarınızın İçinde Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Hoparlörü Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Hoparlör kablosunu sistem kartından çıkarın ve serbest bırakın.

16

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

4. Hoparlör sabitleme çubuğunu aşağıya doğru bastırın ve çıkarmak için hoparlörü yukarıya doğru kaydırın.

Hoparlörü Takma

1. Hoparlörü sabitlemek için yuvasına doğru aşağı kaydırın.

2. Hoparlör kablosunu kasa klipsine geçirin ve sistem kartına takın.

3. Kapağı takın.

4. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Güç Kaynağını Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 17

3. Güç kablosunu optik sürücülerden serbest bırakın ve çıkarın.

4. Güç kablosunu sabit sürücülerden çıkarın ve klipten ayırın. 24 pimli kabloyu sistem kartından çıkarın.

5. 4 pimli güç kablosunu sistem kartından çıkarın.

18

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

6. Güç kaynağını bilgisayarın arkasına bağlayan vidaları çıkarın.

7. Güç kaynağının yanındaki mavi serbest bırakma tırnağını itin ve güç kaynağını bilgisayarın ön tarafına doğru kaydırın.

8. Güç kaynağını bilgisayardan dışarı doğru kaldırın.

Bileşenleri

Takma ve Çıkarma 19

Güç Kaynağını Takma

1. Güç kaynağını kasaya takın ve sabitlemek için sistemin arkasına doğru kaydırın.

2. Güç kaynağını bilgisayarın arkasına sabitleyen vidaları sıkıştırmak için bir Phillips tornavida kullanın.

3. 4 pimli güç kablosunu sistem kartına bağlayın.

4. 24 pimli güç kablosunu sistem kartına bağlayın.

5. Güç kablolarını kasasın kelepçesinden geçirin.

6. Güç kablolarını sabit sürücülere ve optik sürücülere takın.

7. Kapağı takın.

8. Bilgisayarınızda Çalıştıktan Sonra bölümündeki prosedürlere uyun.

Isı Emiciyi Çıkarma

1. Bilgisayarınızda Çalışmadan Önce bölümündeki prosedürlere uyun.

2. Kapağı çıkarın.

3. Isı emicisi kablosunu sistem kartından serbest bırakıp çıkarmak için plastik klipse basın.

20

Bileşenleri Takma ve Çıkarma

Sayfa yükleniyor...

Dell OptiPlex 9010 El kitabı

Dell OptiPlex 9010 El kitabı

İlgili makaleler